عهد و پیمان
به نام خدا
عهد و پیمان
دین اخلاق گرای اسلام که به جد محسنات اخلاقی را در ابعاد مختلف دستورات اسلامی مورد تاکید قرار داده است، در تمامی مباحث اخلاقی اسلام رعایت اصول اخلاقی را از مشخصات مومنان بیان کرده است.
در همین راستا در سوره مبارکه اسراء نیز که یکی از سوره های اخلاقی قرآن کریم محسوب می شود خداوند باری تعالی در آیه های متوالی مومنان را به رعایت برخی دستورات مهم دینی به صورت مستقیم موکد فرموده است.
این احکام در تفاسیر مهم علمای اسلام به عنوان شش حکم مهم سوره اسراء یاد شده اند که یکی از این دستورات وفای به عهد و پیمان توسط مسلمانان است.
در آیه 33 سوره اسراء بر رعایت عهد و پیمان تاکید می شود، آنجا که ذات باری تعالی می فرمایند" أَوْفُوا بِالْعَهْدِ إِنَّ الْعَهْدَ کانَ مَسئُولاً"، به این معنی که به عهد خود وفا کنید چرا که از وفاى به عهد سؤال مى شود.
اشاره به اهمیت رعایت اصول عهد و پیمان در این آیه نشان دهنده چندین شاخصه مهم در زمینه اجرای این دستور مهم دینی می باشد.
از آنجا که این مهم به عنوان یکی از احکام اولیه اسلام که در کتاب آسمانی قرآن اشاره شده است نشان می دهد که بسیاری از اصول اجتماعی جامعه مسلمانان بر روی اجرای این اصل بنیان نهاده شده است که نکته موکد این مسئله تکرار این دستور در آیات مختلف قرآن کریم و همچنین احادیث مکرر پیامبر اسلام (ص) و همچنین ائمه اطهار می باشد.
بـسـیـارى از روابـط اجـتـمـاعـى و خـطـوط نـظـام اقـتـصـادى و مسائل سیاسى همگى بر محور رعایت عهدها و پیمانها بنا شده است که اگر تزلزلى در آنها پیدا شـود و سـرمـایـه اعـتـمـاد از بین برود به زودى نظام اجتماع فرو مى ریزد و هرج و مرج بر جامعه حاکم مى شود، به همین دلیل در آیات قرآن تاکید فراوان روى مساله وفاى به عهد شده است.
عهد و پیمان معنى وسیعى دارد که هم شامل عهدهاى خصوصى در میان افراد در رابـطـه بـا مـسـائل اقـتـصـادى و کـسـب و کـار و زنـاشـوئى و امـثـال آن می شود، و هـم شـامـل عهد و پیمانهائى که در میان ملتها و حکومتها برقرار مى شود، و از آن بـالاتـر شامل پیمانهاى الهى و رهبران آسمانى نسبت به امتها و امتها نسبت به آنها نیز مى شود.
نکته قابل تامل در زمینه وعده های دروغین قرار گرفتن این اعمال در جرگه گناهان کبیره است چراکه این فعل در واقع جزء دسته گناه "دروغ" محسوب می شود که از دید دین مبین اسلام از افعال مضمون شده یک جامعه محسوب می شود.
حضرت محمد (ص) در این زمینه می فرمایند: سه خصلت است که در هر کس باشد منافق است، هر چند نماز بخواند و روزه بگیرد و خود را مسلمان بداند، آنکه هرگاه او را امین بدانند و چیزی به او بسپارند، او در امانت خیانت کند و هرگاه حرف بزند و دروغ بگوید و هرگاه وعده ای دهد و وفا نکند.
در اینجا عدم انجام عهد و پیمان از سوی هر فرد به نفاق تشبیه شده است و منافق کسی است که از دسته مسلمانی خارج شده است و به دنبال منافع شخصی و منافع خویش رفته است.
از امام صادق(ع) نیز نقل شده است که رسول اکرم(ص) فرموده‌اند: هر کس به خدا و روز قیامت ایمان دارد باید به آنچه وعده می دهد وفا کند و همچنین فرموده است که وعده دادن مؤمن به برادرش نذری است که کفاره ندارد ولی هر کس وعده خلافی کند با خدا خلف وعده کرده است وخود را مورد خشم او قرار داده است.
به این واسطه است که اکثر فقها بر این عقیده اند که عهد و وعده و هر شرطی که ضمن عقد لازمی در زمینه روابط اجتماعی، سیاسی و اقتصادی و اخلاقی و حتی خرید و فروش، صلح و اجاره واقع شود وفای به آن واجب است.
خداوند متعال در آیه ای دیگر می فرمایند "یا ایها الذین امنوا اوفوا بالعقود" یعنی ای مؤمنان به وعده‌ها وفا کنید.
تاکیدات مکرر در زمینه وفای به عهد نشان می دهد، وفای به عهد و پیمان یکی از فرایض و از جمله آداب معاشرت و حسن سلوک با مردم به شمار می رود، باید همیشه مورد توجه سالک الی الله باشد.
در زمینه مسائل اجتماعی نیز یکى از عوامل سلب حقوق و آزادى اجتماعى که زمینه ساز تسلط جباران و خودکامگان است، عدم رعایت عهد و پیمان و وفاى به آن است.
در نظام روابط اجتماعى و نظام سیاسى اسلام، رعایت عهد و پیمان، جایگاه عظیمى دارد و استثنایى در آن نیست و بر هر منفعت و مصلحتى مقدم است، حتى نسبت به بدترین دشمنان، آنجا که خداوند تعالی تهدیدات شدید در قرآن کریم را به کافران اعلام مى دارد و فریاد برائت از مشرکان را سر مىدهد، یک گروه را استثنا مىکند و آن، کفارى هستند که میان ایشان و مسلمانان، معاهده وجود دارد و آنان هم عهد را نشکستهاند. و دشمن محارب را پشتیبانى نکردهاند. قرآن، این رعایت عهد را لازمه تقواى الهى مىداند.
نکته قابل تامل در زمینه رابطه اهل بیت (ع) و دستور عهد الهی رعایت عهد و پیمان در این زمینه است که امام صادق (ع) در حدیثی می فرمایند: ما عهد خداوند هستیم ، پس هر کس به عهد ما وفا کند ، عهد خداوند را وفا کرده است.
برای روشن شدن جایگاه عهده و پیمان حکایتی نقل شده است:
اویس قرنی که از عاشقان پیامبر اکرم(ص) بود و در سرزمین یمن زندگی می کرد، شیفته دیدار پیامبر بود.
اویس مادر پیری داشت که دوری فرزند را نمی توانست تحمل کند. روزی اویس از مادرش اجازه خواست تا به دیدار پیامبر اکرم(ص) برود.
مادر در مقابل اصرار همراه با شیفتگی اویس، گفت: اجازه می دهم به شرط آن که بیش از نصف روز در مدینه نمانی. اویس پذیرفت و به سوی مدینه رهسپار شد.
هنگامی که صبح روزی به شهر وارد شد، بدون آن که لحظه‌ای وقت را تلف کند، سراغ رسول خدا(ع) را گرفت. به او گفتند: پیامبر از مدینه خارج شده و تا غروب برنمی‌گردد!
اویس که آن راه طولانی را صرفا برای دیدار پیامبر اکرم(ص) پیموده بود، ناراحت و اندوهگین شد. زیرا طبق قولی که به مادرش داده بود، نمی توانست تا هنگام مراجعت پیامبر در مدینه بماند. پس با دلی شکسته و حسرت زده به یمن برگشت.
هنگام غروب که پیامبر اکرم(ص) به مدینه بازگشت، سخن بسیار عجیبی بر زبان آورد: این نور از کیست که در خانه ما تابیده است؟
حاضران گفتند: مرد شترچرانی بود که از یمن آمده بود و اویس نام داشت. او قصد دیدار شما را داشت، اما نتوانست بماند. او تا ظهر در مدینه منتظر ماند و سپس رفت.
پیامبر اکرم(ص) پس از شنیدن این سخن فرمود: آری اویس در خانة ما این نور را به هدیه گذاشت و رفت. سپس ادامه داد که: بوی بهشت از سرزمین یمن می وزد. ای اویس چه بسیار مشتاق دیدار تو می باشم و هر که با اویس ملاقات کرد، سلام مرا به او برساند.
چون سوی تو آورد کسی روی نیاز / یک عمر به انتظار مگذارش باز
با روی خوش ار کنند کس را نومید / به ز آنکه دهند وعده دور و دراز